خیارات در قراردادها چیست و انواع آن؛ بررسی 12 خیار در حقوق | سیتاپ

خیارات در قراردادها چیست؟ در هر معامله‌ای که انجام می‌دهید باید با انواع خیارات آشنا باشید. عدم آشنایی با خیارات در قرارداد باعث ایجاد خسارت‌های هنگفت و غیر قابل جبرانی برای شما خواهد شد. همه افراد باید تا حدودی با انواع خیارات در قانون مدنی آشنایی داشته باشند. در این مطلب از سیتاپ قصد داریم شما عزیزان با اینکه خیارات در قراردادها چیست و انواع آن آشنا کنیم. تا انتهای مطلب همراه ما باشید.

همچنین می‌توانید برای آشنایی با خدمات ما در حوزه مشاوره حقوقی، به صفحه مدنظر مراجعه کنید و باخدمات ما در این حوزه آشنا شوید.

تعریف خیارات؛ معنی خیار در حقوق

خیار در لغت به معنای اختیار و آزادی انتخاب است. افراد باید به عقودی که با دیگران برقرار می‌کنند پایبند باشند. اما گاهی به دلیل وجود شرایط، قانون به افراد این اجازه را می‌دهد که از قرارداد خارج شوند و به تبع آن به تعهد خود عمل نکنند. به این ترتیب قانون‌گذار برای جلوگیری از ضرر بیشتر افراد به آنها اختیار فسخ معامله را می‌دهد. اختیار فسخ که برای فرد در نظر گرفته می‌شود در حقوق، خیار نامیده می‌شود.

نکته قابل توجه این است که برای استفاده از خیار هیچ اجباری وجود ندارد. افراد می‌توانند از خیارات موجود در عقد استفاده کنند یا نکنند. به عبارتی دیگر اعمال خیار و فسخ معامله همان‌طور که از نام آن مشخص است امری اختیاری محسوب می‌شود. تعداد خیارات که در ماده 396 قانون مدنی به آنها اشاره شده است 10 مورد خیارات است. ولی در واقعیت و عملاً 12 نوع خیارات وجود دارد.

1. مجلس
2. حیوان
3. شرط
4. تأخیر ثمن
5. رویت و تخلف وصف
6. غبن
7. عیب
8. تدلیس
9. تبعیض صفقه
10. تخلف شرط
11. تفلیس
12. خیار تعذر تسلیم

هر یک از خیارات قانون مدنی را در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.

پیشنهاد می‌شود مقاله مشاور حقوقی بهتر است یا وکیل حقوقی را نیز مطالعه بفرمایید.

1) خیار مجلس

در ماده 397 قانون مدنی درباره خیار مجلس صحبت شده است. خیار مجلس به این معنا است که تا زمانی که هر یک از طرفین معامله تا زمانی که در مجلس عقد قرارداد حضور دارند و از هم جدا نشده‌اند؛ این اجازه را دارند که معامله را براساس خیار مجلس به هم بزنند. منظور از عبارت مجلس، مکان یا جمعی است که قرارداد صورت می گیرد.

مثلاً شخصی به نام علی ماشین خود را در قالب عقد بیع به فردی به نام وحید می‌فروشد. تا زمانی که این دو نفر از بنگاه خارج نشده‌ و از هم جدا نشده‌اند؛ هر یک از آنها می‌تواند با خیار مجلس معامله را به هم بزند.

یکی از مباحثی که در زمینه خیار مجلس وجود دارد؛ نحوه استفاده از این خیار در معاملات تلفنی و اینترنتی است. از آنجایی که طرفین در مکانی جمع نشده‌اند؛ برخی معتقدند که امکان استفاده از خیار مجلس وجود ندارد. برخی دیگر از حقوق‌دانان معتقدند که در عقدهای تلفنی به هر حال ارتباط کلامی، فکری و معنوی بین افراد شکل گرفته و تا زمانی که مکالمه بین دو طرف برقرار است؛ خیار مجلس نیز بر قرارداد حاکم است.

2) خیار حیوان

ماده 398 قانون مدنی به خیار حیوان اختصاص دارد. اگر مورد معامله طرفین حیوان زنده باشد؛ در صورت بروز مشکل محرز، خریدار تا 3 روز از زمان عقد می‌تواند معامله را با خیار حیوان فسخ کند. البته با توجه به اینکه ثمن معامله حیوان است؛ فروشنده هم می‌تواند معامله را فسخ کند.

در واقع در هر معامله‌ای که حیوان معامله می‌شود هم فروشنده و هم خریدار حق استفاده از خیار حیوان را دارند. توجه داشته باشید که خیار حیوان تنها برای حیوان زنده و نه مرده مورد استفاده قرار می‌گیرد. در خیار حیوان تفاوتی بین حیوان اهلی و وحشی وجود ندارد.

مثلاً شخصی اسبی را خریداری می‌کند. طبق ماده 398 قانون مدنی چون مورد معامله حیوان است، خریدار می‌توان تا 3 روز از زمان انعقاد عقد، معامله را با خیار حیوان فسخ کند.

3) خیار شرط

در مواد 399، 400 و 401 قانون مدنی به خیار شرط پرداخته شده است. در یک معامله ممکن است شرط شود که هر یک از طرفین، هر دوی آنها یا شخصی غیر از آنها در مدت معینی حق داشته باشد که معامله را فسخ کند. به خیاری که با شرط کردن در معامله ایجاد می‌شود، خیار شرط گفته می‌شود. خیار شرط به حالت‌های زیر ممکن است وجود داشته باشد:

• فقط برای طرف اول
• فقط برای طرف دوم
• برای هر دو طرف
• فقط برای شخص ثالث (فرد خارج از معامله)
• برای شخص ثالث و طرف اول
• برای شخص ثالث و طرف دوم
• برای شخص ثالث و هر دو طرف

در خیار شرط حتماً باید مدت خیار مشخص شده باشد. مثلاً نوشته شده تا 1 ماه پس از وقوع عقد امکان استفاده از خیار شرط برای طرفین وجود دارد. خیار شرط نمی‌تواند برای مدت نامحدود گذاشته شود. اگر برای خیار شرط مدت زمان مشخص نشود هم خیار شرط و هم معامله باطل است.

خیار شرط را در دودسته متصل و منفصل نیز می‌توان تقسیم‌بندی کرد.

• خیار شرط متصل: اگر خیار شرط از همان روز عقد قرارداد باشد به آن خیار شرط متصل می‌گویند.
• خیار شرط منفصل: اگر خیار شرط مدتی بعد از انعقاد عقد آغاز شود به آن خیار شرط منفصل گفته می‌شود.

اگر در قراردادی خیار شرط برای طرفین در نظر گرفته شده باشد و صاحب خیار به هر دلیلی فوت کند؛ این خیار به وراث او می‌رسد مگر اینکه شرط خلاف شده باشد. توجه داشته باشید که درباره شخص ثالث باید گفت در صورت فوت شخص ثالث این خیار به وراث او نمی‌رسد؛ مگر آنکه شرط خلاف شده باشد.

4) خیار تأخیر ثمن

با وجود 4 شرط زیر فروشنده می‌تواند معامله را به استناد خیار تأخیر ثمن فسخ کند:

1. مبیع، عین معین یا کلی در معین باشد.
2. مبیع و ثمن هر دو حال باشند؛ یعنی مهلتی برای تسلیم آنها تعیین نشده باشد.
3. از تاریخ عقد 3 روز گذشته باشد.
4. در این 3 روز فروشنده مبیع را به خریدار تسلیم نکرده باشد و خریدار هم ثمن معامله را نپرداخته باشد.
5. اگر خریدار تمام ثمن یا بهای معامله را پرداخت کرده باشد، فروشنده نمی‌تواند به استناد خیار تأخیر ثمن معامله را فسخ کند. اگر خریدار تمام ثمن را نپرداخته باشد؛ اما برای پرداخت ضامنی را معرفی کند یا برای پرداخت حواله دهد؛ باز فروشنده نمی‌تواند معامله را فسخ کند.

خیار تأخیر ثمن فقط در عقد بیع وجود دارد و مخصوص فروشنده است. مواد 402 ، 403 و 404 قانون مدنی به آن اشاره شده است.

ماده 404 اشاره دارد که “هرگاه بایع در ظرف 3 روز از تاریخ بیع، تمام مبیع را تسلیم مشتری کند؛ یا مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد. دیگر برای بایع اختیار فسخ نخواهد بود”. به عبارتی دیگر اگر بایع ظرف 3 روز از تاریخ وقوع عقد بیع تمام مورد معامله را تسلیم مشتری یا خریدار کند. همچنین مشتری تمام قیمت کالای مورد معامله را به فروشنده بدهد؛ دیگر برای فروشنده اختیار فسخ نخواهد بود.

5) خیار رویت و تخلف وصف

گاهی مواقع خریدار مورد معامله را از نزدیک رویت نکرده است. بلکه با توجه به توصیفاتی که از اموال ارائه می‌شود حاضر به انجام معامله می‌شود. مثلاً شخصی به نام وحید قصد خرید اتومبیلی را دارد. علی (دوست وحید) از ویژگی‌های اتومبیلی برای او توضیح می‌دهد. وحید با توجه به اوصاف معامله را انجام و ماشین را خریداری می‌کند. اما پس از تحویل اتومبیل متوجه می‌شود که اوصاف گفته شده را ندارد. در این موقعیت وحید می‌تواند از خیار رویت و تخلف وصف استفاده کند.

خیار رویت در 4 حالت استفاده می‌شود:

• خریدار مبیع را ندیده باشد.
• خریدار ثمن را رویت نکرده باشد.
• فروشنده مبیع را ندیده باشد.
• فروشنده ثمن را رویت نکرده باشد.

توجه داشته باشید که خیار رویت، مختص یک طرف نیست. برای هم خریدار و هم فروشنده امکان استفاده وجود دارد. اگر شخصی مال خود را ندیده باشد؛ اما با توصیفات دیگران مایل به فروش شده باشد؛ بعداً مشخص شود که مال او توصیفات انجام شده را نداشته می‌تواند معامله را فسخ کند.

اگر کسی مالی را قبلاً دیده باشد و با اعتماد به اوصافی که قبلاً شنیده حاضر به انجام معامله شود. اما مشخص شود که مال مشخصات قبلی را ندارد می‌تواند از خیار رویت استفاده کند. خیار رویت در ماده 410 و 413 قانون مدنی توضیح داده شده است.

6) خیار غبن

غبن در لغت به معنای ضرر رساندن و آسیب رساندن به دیگری است. خیار غین در ماده 416 قانون مدنی وجود دارد. در یک معامله تعهدات طرفین کالا و مبلغی که می‌گیرند باید در تعادل با یکدیگر باشد. اگر شخصی در صورت ناآگاهی از ارزش واقعی کالا، کالای خود را با قیمت خیلی پایین بفروشد؛ در این شرایط امکان فسخ معامله با خیار غبن وجود دارد.

برای اینکه بتوانیم از خیار غبن استفاده و معامله را فسخ کنیم باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

• کسی که به آن زیان وارد شده در هنگام انجام معامله از قیمت عادلانه آن کالای خود آگاهی نداشته باشد. اگر شخصی از قیمت عادلانه آگاه باشد؛ ولی معامله را انجام دهد نمی‌تواند مدعی شود که از انجام معامله مغبون شده است.
• مغبون باید بعد از آگاه شدن از اینکه ضرر کرده فوراً نسبت به اجرا کردن خیار غبن اقدام کند. خیار غبن، از جمله خیارات فوری است. فوراً پس از اطلاع مغبون باید از خیار غبن استفاده کرد.

خیار غبن در عقود مجانی قابل اجرا نیست.

7) خیار عیب

گاهی افراد مالی را معامله می‌کنند و بعد از معامله متوجه خرابی مال خریداری شده می‌شوند. در چنین شرایطی قانون‌گذار برای تضمین حقوق متضرر از معامله، امکان استفاده از اختیار فسخ به نام خیار عیب را قرار داده است. خیار عیب به دارنده خیار 2 اختیار می‌دهد:

• متضرر از معامله مال معیوب می‌تواند مال را به همان شکل قبول کند و ارش بگیرد. ارش به معنای تفاوت قیمت سالم و معیوب است.
• متضرر نیز می‌تواند معامله را فسخ کند.

در ماده 422 قانون مدنی درباره خیار عیب توضیح داده شده است. خیار عیب زمانی قابل استفاده است که عیب در کالا در زمان معامله موجود بوده؛ اما برای خریدار قابل رویت نبوده و مخفی باشد.

8) خیار تدلیس

تدلیس به معنای پوشاندن است. عملیاتی که باعث فریب طرف معامله می‌شود تدلیس نامیده می‌شود. تدلیس نیرنگ نامتعارفی است که از سوی یکی از طرفین معامله برای گمراه کردن طرف دیگر معامله به کار می‌رود. در صورتی که اگر طرف مقابل نسبت به این نیرنگ آگاهی داشته به معامله رضایت نمی‌داد. دو شرط برای استفاده از خیار تدلیس مهم است:

• انجام عملیات فریبنده از سوی فروشنده انجام شود.
• شخص خریدار تحت تأثیر نیرنگ فروشنده قرار بگیرد.

برای اثر بخش بودن تدلیس، این شرط لازم است که عملیات فریب دهنده پیش از انجام معامله باشد تا رغبت به انجام معامله را در خریدار ایجاد کند.

بر اساس ماده 483 قانون مدنی، “تدلیس، عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود”. حسب ماده 439 قانون مدنی نیز درباره‌ی خیار تدلیس، عبارت است از “اگر بایع، تدلیس نموده باشد، مشتری حق فسخ بیع را خواهد داشت و همچنین است بایع، نسبت به ثمن شخصی، در صورت تدلیس مشتری”.

9) خیار تبعیض صفقه

اختیار فسخی است در صورت باطل بودن عقد نسبت به بخشی از کالا برای دریافت کننده کالا ایجاد می‌شود. هرگاه مالی به دیگر فروخته می‌شود سپس به جهات مشخص می‌شود که عقد بیع نسبت به بخشی از آن مال باطل بوده خریدار نیز می‌تواند بخش صحیح معامله را نیز فسخ کند. دو اختیار در خیار تبعیض صفقه برای شما وجود دارد:

• می‌توانید بخش صحیح معامله را نیز فسخ کنید.
• بخش صحیح معامله را بپذیرید و بهای بخش باطل را استرداد کنید.

خیار تبعیض صفقه فقط مختص مشتری نیست و برای هر دو طرف قرارداد وجود دارد.

10) تخلف شرط

در حین معامله ممکن است شروط یا تعهداتی بر عهده یکی از طرفین یا هر دوی آنها قرار داده شود. کسی که اجرای شرط بر عهده آن است مشروط علیه و کسی که شرط به نفع او انجام می‌شود مشروط له نامیده می‌شود. گاهی مشروط علیه از انجام تعهدات خود تخلف می‌کند در این شرایط مشروط له طبق خیار تخلف شرط می‌تواند معامله را فسخ کند.

شروط صحیحی ضمن عقد معاملات مشخص می‌شود که عبارت بند از:

• شرط صفت: درباره کمیت و کیفیت مورد معامله است. اگر بعد از معامله مشخص شود که کالا شرط صفت را ندارد می‌توان معامله را فسخ کرد.
• شرط نتیجه: شرط یک عقد ضمن بستن قرارداد شرط شود.
• شرط فعل: انجام یا ترک عملی بر یکی از طرفین یا هر دو شرط شود.

مواد 234 تا 245 قانون مدنی ایران به این خیار اختصاص داده شده‌اند.

11) تفلیس

زمانی که اموال شخصی از بدهی‌های او کمتر می‌شود در این شرایط برای شخص حکم برشکستگی صادر می‌شود. طبق ماده 380 قانون مدنی در صورتی که یکی از طرفین دچار برشکستگی شود؛ طرف مقابل می‌تواند با خیار تفلیس معامله را فسخ کند. شرایط استفاده از خیار تفلیس عبارت است از:

• شخص به حکم دادگاه ورشکسته شناخته شود.
• مبیع به مشتری تسلیم نشده باشد. اگر تسلیم شده عین آن نزد مشتری باقی مانده باشد.
• بهای معامله پرداخت نشده باشد.
• ثمن مال کلی در ذمه باشد.

توجه داشته باشید که ین خیار ویژه عقد بیع نیست و در کلیه عقود معوض راه دارد.

12) خیار تعذر تسلیم

هر یک از افراد در قبال هر نوع قراردادی که می‌بندند انتظار دریافت بهایی را دارند. اگر طرف معامله‌ای در شرایطی قرار بگیرد که نمی‌تواند مورد معامله را تسلیم کند در این شرایط طرف دیگر می‌توان از خیار تعذر تسلیم استفاده کند. توجه داشته باشید که خیار تعذر تسلیم با تفلیس متفاوت است.

آشنایی با خیارات در قراردادها چیست و انواع آن در سیتاپ

در این مطلب سؤال شما عزیزان که خیارات در قراردادها چیست و انواع آن پاسخ دادیم. همان‌گونه مشاهده کردید انواع خیارات متفاوتی در قانون مدنی وجود دارد. هر کدام از خیارات زیر و بم فراوانی دارند که اگر از قانون مدنی آگاهی نداشته باشید به درستی نمی‌توانید از این خیارات استفاده کنید.

اگر درباره خیارات در قراردادها چیست؟ سؤالات یا ابهاماتی دارید می‌توانید از متخصصان مجموعه سیتاپ کمک بگیرید. متخصصان حقوق سیتاپ در حل و فصل کردن تمام مسائل حقوقی در کنار شما عزیزان هستند. جهت مشاوره در زمینه خیارات با شماره 02144023844 تماس بگیرید.

شماره تماس برای ارتباط تلگرامی: 09103162260

ایمیل: [email protected]

آدرس: صادقیه، بلوار فردوس شرق، ابراهیمی شمالی، کوچه دوم الف، پلاک ۵

سؤالات متداول در مورد خیارات در قراردادها چیست؟

در این بخش سعی شده است که به سوالات شما در مورد خیارات در قراردادها چیست؟ پاسخ داده شود.

معنی خیار در حقوق چیست؟

معنی خیار در حقوق به این معناست که یکی از طرفین قرارداد امکان فسخ قرارداد و معامله را دارد.

انواع خیارات در بیع کدام‌اند؟

انواع خیارات در بیع، خیار مجلس، خیار حیوان و خیار تأخیر ثمن است.

انواع خیار فسخ چیست؟

به‌طورکلی می‌توان کفت در همه خیارات حق فسخ وجود دارد. به عبارتی انواع خیارات جزء انواع خیار فسخ محسوب می‌شوند.

تعدادی از خیارات فوری را نام ببرید؟

تعدادی از خیارات فوری عبارت‌اند از:

• خیار غبن
• خیار عیب
• خیار تدلیس
• خیار رویت

جمع بندی

در این مقاله در مورد موضوع خیارات در قراردادها چیست به بحث نشستیم. دریافتیم که لغت خیارات به معنی اختیارات طرفین در قرار دادها می‌باشد. با انواع خیارات زمینه حقوق آشنایی پیدا کردیم و در مورد هر کدام توضیحاتی را نیز ارائه نمودیم.

همچنین بعد از اینکه با انواع خیارات در قراردادها آشنا شدیم، به برخی از سوالات متدوالی که در حوزه خیارات در قراردادها چیست برای هر فرد ممکن است پیش بیاید پاسخ دادیم.

چنانچه درباره موضوع خیارات در قراردادها چیست؟ سوالی دارید ابتدا در قسمت سوالات متدوال سرچ نمایید و در صورت نیافتن پاسخ، برای کسب اطلاعات و راهنمایی با تیم سیتاپ ارتباط برقرار کنید.